مدیریت راهبردی میدان نقش‌جهان با رویکرد گردشگری
یاداشت : کوروش وکیلی رئیس گروه بازاریابی و توسعه گردشگری اداره کل
اصفهان در عرصه فعالیت‌های صنعت گردشگری با اتکا بر منابع تاريخی-فرهنگی، هنری و طبیعی خود نقش منحصر به فردی در سیستم اقتصاد گردشگری کشور و همچنین در معرفی فرهنگ اصیل ايرانی- اسلامی دارد.اصفهان با داشتن جايگاه نخست کشوری ازنظر تعدد و تنوع صنایع‌دستی و صادرات آن و رتبه اول کشور در دريافت بالاترين تعداد نشان بین‌المللی مرغوبیت صنایع‌دستی از سازمان يونسکو و داشتن عنوان (برند) شهر جهانی صنایع‌دستی برای شهر اصفهان طبق اعلام شورای جهانی صنایع‌دستی، موقعیتی ويژه برای ارتقای جايگاه بین‌المللی صنایع‌دستی کشور و استان و دستیابی به بازارهای جهانی و همچنین بهبود اشتغال پايدار به وجود آورده است. بیش از 20 هزار اثر تاریخی استان ، تعدد ثبت ملی و ثبت جهانی میراث ملموس و ناملموس این خطه به ویژه ميدان بزرگ نقش‌جهان، شکوه اصفهان را به رخ کشیده است.
دیدگاه و رویکردهای متفاوت دستگاه ها و نهادهای استان در مدیریت شهری و اجرایی میدان نقش جهان در یک دهه گذشته بعضا موجب آسیب پذیری هویتی و کارکردی میدان و عدم بهره گیری مناسب از ظرفیت های غنی آن شده است.
از این رو تغییر نگرش و چرخش به سمت تفکرات نوین بازاریابی گردشگری با رویکرد توسعه پایدار، موجب رشد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حفظ بافت تاریخی بازار و کالبد میدان گردیده و روح و جان تازه ای به کانون شهر دمیده خواهد شد.
در این راستا قبل از هر استراتژی و مدیریت راهبردی میدان، لازم به شناخت دقیق از کارکردهای میدان از بدو ایجاد و گذر تاریخی آن است.
- کاربری‌های ميدان نقش‌جهان
با دانستن کاربری‌های تاریخی میدان نقش‌جهان می‌توان به حفظ ارتباط فضای ادراکی میدان از گذشته به حال و آينده کوشید و در راستای حال‌و‌هوای آن به اجرای برنامه‌های گردشگری، جهت جذب انواع گردشگران و بازدیدکنندگان پرداخت.
درگذشته نويسندگان و محققان بسياري به توصيف کاربری‌های ميدان پرداخته‌اند (تاورنيه[1]، 2011,دلاواله[2]، 1991,ريچارد[3]، 2011,كمپفر[4]، 1984,چاردين[5]، 2014,دآلمانژ[6]، 2015) كه به‌طور خلاصه کاربری‌های ميدان نقش‌جهان به‌صورت ذيل در جدول بیان‌شده است.
جدول 2- کاربری‌های گذشته میدان نقش‌جهان برگرفته از: (آقابزرگ و متدین، 1394، 10)
|
موضوع |
كاربري |
|
مکان قرارگیری در شهر |
پیوند حکومت و مردم |
|
جهت‌گیری بنا و محل ایوان |
به دلیل جهت تابش آفتاب و امکان اجراي بازی سوارکاران چوگان‌بازی/ نقش‌نمایشی میدان، ایوان قدرت، حضور شاه و حکومت در میدان، تسلط حاکم، مانند محل تماشاگران در زمین‌های ورزشی امروزی، ایوان شاهی نیز باید در غرب باشد. |
|
چراغانی و آتش‌بازی در باغ ایرانی |
آتش‌بازی در شب، برگزاری مراسم جشن در اعیاد مذهبی/ استفاده از درخت و آب |
|
بازار، مسجد و مراسم ماه محرم |
نقش تجاری میدان، حضور مردم و تجار داخلی و خارجی، تجارت داخلی و خارجی، رونق بخشیدن به میدان، وارد شدن میدان به رقابت بین‌المللی، پیوند حکومت و مردم، رقابت میدان با میدان عتیق/ نقش‌نمایشی میدان، اعتقادات شیعی حکومت که از ابتدای تشکیل حکومت به‌مرور به اعتقادات مردم تبدیل شد، حضور مردم، پیوند حکومت و مردم |
|
نمایش قدرت نظامی |
نقش‌نمایشی میدان، مراسم چوگان‌بازی و قپق اندازی، ورزش باستانی، نظامی و سلطنتی ایرانی، تقویت بنیه نظامی سرداران سپاه، حضور مردم برای تماشای بازی، پیوند حکومت و مردم |
|
نقاره خوانی |
نقاره‌خانه برای نواختن موسیقی سنتی و مذهبی ایرانی در هنگام برگزاری مراسم |
|
وسعت، تناسبات، هندسه و جداره |
تقارن و تعادل بصری/ سلطنتی بودن میدان، شکوه و قدرت/ وسعت |
- مدیریت گردشگری میدان نقش‌جهان از منظر زیست‌محیطی
میدان نقش‌جهان گویاي اتصال بسیار مدبرانه و خوش‌طرح فضاي شهري جدید با ساختار قدیمی‌تر شهر است (به عبارتی اتصال میدان کهنه با میدان نقش‌جهان در عهد صفوي). ساختار شهر اصفهان را در دوره صفوي می‌توان با دو محور عمده توصیف نمود:اول، محور شمالی_جنوبی به‌موازات رکن اصلی قدیم شهر که در کنار آن رشته‌هاي اصلی بازار شکل‌گرفته بود و دوم، محور شرقی_غربی به‌موازات رودخانه زاینده‌رود و شعبات مصنوعی آن یا همان مادی‌ها وجود دارد.درحالی‌که محور اول توسعه، محیط ساختمانی اصفهان را شکل می‌دهد، محور دوم عنصر طبیعی است که بر روي زندگی شهري تأثیر می‌گذارد.از همین رو، می‌توان به‌جرئت گفت مهم‌ترین و تأثیرگذارترین دوره‌هاي طراحی شهري، در دوره صفویه بود که اوج تکامل شهرسازي در ایران، محسوب می‌شود و نهایتاً موجب به وجود آمدن مکتب شهرسازی اصفهان شد؛ که در حال حاضر در راستای آن گردشگری شهری نیز می‌تواند رونق خاص خود را داشته باشد.
یکی از پژوهش‌هایی که در سال 2014 در میدان نقش‌جهان انجام‌شده است. اصفهان را از منظر جاذبه دیگری که برای گردشگران اهمیت دارد به 3 دسته تقسیم می‌کند. این جاذبه متفاوت صداها است که در جدول زیر نمایش داده‌شده است:
جدول 3- طبقه‌بندی صداها در اصفهان مأخذ: کاتسونی، 2014، 250
|
طبقه‌بندی صداها در اصفهان |
|
|
طبقه‌بندی کلی |
صداهای جاذب |
|
طبیعی |
رودخانه زاینده‌رود- پرندگان- خش‌خش برگ‌های پاییزی در چهارباغ |
|
مصنوعی |
درشکه‌های نقش جهان-دوچرخه های و صدای زنگ آن‌ها- بازار مسگرها-سازه های موسیقیایی گذشته در عالی قاپو-زنگ کلیسای وانک |
|
انسان‌ساز |
لهجه اصفهانی- آواز خواندن زیر پل‌ها- سنگ آکوستیک مسجد شاه‌عباسی |
توجه به مدیریت صداها در محیط‌زیست می‌تواند در ایجاد و انتقال حس متفاوت در میدان نقش‌جهان و البته شهر اصفهان برای گردشگران داخلی و خارجی موردتوجه قرار گیرد.
مدیریت گردشگری میدان نقش‌جهان از منظر اجتماعی
میدان شهري و عناصر مرتبط با آن ازنظر کالبدي جزئی از ساخت فضای شهر است، اما ازنظر کارکردي و اجتماعی ریشه در روح و روان شهروندان آن شهر دارد و در شرایط امروز که میدان‌هاي شهري تقریباً تمام نقش‌هایی را که درگذشته داشته‌اند از‌دست‌داده و تنها به نقش ارتباطی خودبسنده نموده ولی میدان نقش‌جهان اصفهان که احساس نوستالژیک شهروندان را در پی دارد، غنیمتی بزرگ به‌حساب می‌آید که همچنان و علیرغم عدم برنامه، به‌وسیله جذابیت‌هاي ذاتی فضایی و معماري تاریخی منحصربه فردش در برابر سیل ناهنجاری‌هاي خاص شهرهاي امروزي و تهدیدهایی که کالبد این سایت تاریخی را هدف گرفته ایستادگی نموده و نه صرفاً یک میدان، بلکه مکانی براي تفریح و گردشگري و یک فضاي شهري کامل محسوب می‌شود .
مدیریت گردشگری میدان نقش‌جهان از منظر اقتصادی
مدیریت گردشگری، ارزش‌گذاری اقتصادی، سیاست پولی، و تصمیم‌گیری در مورد رونق، بهبود و توسعه وضعیت تجاری، اقتصادی و حفاظت از آن را می تواند مورد ارزیابی، سنجش و پایش قرار می‌دهد. ارزش‌گذاری اقتصادی میدان نقش‌جهان اصفهان در فروش سوغات ، صنایع دستی و فرش دست بافت ، سرویس دهی مراکز اقامتی و پذیرایی جوار میدان، اجرای رویدادهای تجاری و همچنین تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان برای بازدید از مجموعه بناهای آن و همچنین حفاظت از آن می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
راه اندازی و استقرار نظام حساب های اقماری گردشگری(TSA)ابزار و گامی مهم برای بررسی منافع حاصل از فروش گردشگری، مقایسه واندازه گیری رشد مالی گردشگری با سایر بخش ها، امکان سنجش بهره وری، دستیابی به میزان سهم آن از تولید ناخالص داخلی، بررسی تراز و تراکنش های مالی میدان از گردشگری، ظرفیت سنجی سرمایه گذاری در میدان، بررسی های مصرف انرژی و محاسبه مخارج گردشگری ورودی و داخلی می باشد.
مدیریت گردشگری میدان نقش‌جهان از منظر فرهنگی
باید تعاملی پویا بین گردشگری و میراث فرهنگی به‌گونه‌ای پایدار در جریان باشد. ادراک گردشگر فرهنگی مبتنی بر حواس پنج‌گانه، محیط و اجتماع، همگی در ماهیت انسانی و اصل وجودی معنوی صورت می‌پذیرد که متأثر از عوامل فردی و محیطی است. عوامل فردی، ازجمله انگیزه، شخصیت، سن، جنسیت، تحصیلات و میزان آگاهی از خویش، در کنار عوامل محیطی، مانند قوانین و مقررات محیط، خدمات سفر و گردشگری، رفتار جامعه میزبان و شرایط آب و هوایی، درک و دریافت را تحت تأثیر قرار می‌دهند تا دریافت‌های حسی، اجتماعی و محیطی در بستر ماهیت معنوی و غیرمادی هستی و وجود انسانی، کیفیت‌های گوناگونی داشته باشد.
- تدوین و ارائه برنامه ها در مدیریت راهبردی میدان نقش جهان
راهبردهای هم افزا
- عضویت شهرداری اصفهان در فدراسیون جهانی شهرهای گردشگری(WTCF)و راه اندازی دفتر آن در میدان نقش جهان جهت بهره گیری از ظرفیت های بین المللی ، برد شعاعی و ارتباطات در منطقه و بستر لازم برای پذیرش و میزبانی رویدادهای بین المللی در میدان نقش جهان
- لزوم مصوبه شورای اسلامی شهر جهت انتقال بانک‌های سپه ، تجارت ، ملی از خیابان سپه و واحد انتظامی از خیابان استانداری و تغییر کاربری به موزه هنری، کتابخانه ، هتل بوتیک و کاربری های گردشگری
- هماهنگی و برنامه ریزی بانک های عامل، دارایی، سازمان امور مالیاتی، مرکز آمار، سازمان مدیریت و برنامه ریزی،در ایجاد زیر ساختTSAدر بازارهای کسب و کار میدان
- تغییر کاربری اماکن اداری مستقر در میدان و تبدیل آن به مراکز گردشگری و متناسب با حریم نقش‌جهان
-راه اندازی مرکز خلاق پژوهش و دانش های بنیادی، ویژه میدان و مستقر در طبقه دوم میدان
- تدوین برنامه‌ها و سیاست‌هایی در جهت رفع آلودگی هوا، ترافیک به سمت میدان، و ضعف در ساعات کاری قطار شهری و حمل و نقل عمومی و تاکسی ضروری است
- توسعه پارکینگ طبقاتی و احداث پارک‌سوار ، پارک سیکلت در مسیرهای منتهی به میدان
- برنامه‌ریزی در جهت ترغیب و جذب گردشگران از میدان در راستای اهداف توسعه پایدار
- استفاده از سوارکار پلیس گردشگری در میدان با یونیفرم و تجهیزات
-جلوگیری از تردد دوچرخه و موتورسیکلت و (چرخ باربری به علت عریض بودن و صدمه به عابرین و جایگزین کول بر یا استفاده در ساعت مشخص پیک خلوتی ) در راسته های بازار
- لزوم حذف کانکس های مستقر در مرکز میدان و تعیین در حجره های اطراف میدان
- گشت انتظامات به‌صورت لباس متحدالشکل مناسب با فضای صفوی در میدان نقش‌جهان و بازار
راهبردهای محافظه کارانه
- بررسي ظرفيت تحمل بناهای تاریخی ميدان نقش‌جهان
- احیای بافت تاریخی محدوده میدان
- مرمت و احیا اصولی و حرفه ای بناها، جداره ها و ضلع دیواره های میدان
-احیای بافت تاریخی بازار میدان نقش جهان تا میدان عتیق ، (مسیر گردشگری بازار کهن اصفهان)
-تهیه طرح مطالعاتی آسیب شناسی انسانی، محیطی و طبیعی میدان
- امکان‌سنجی در راه اندازی پروژه بالن سواری به عنوان بخشی از گردشگری ورزشی و تفریحی بر فراز میدان نقش جهان
- برگزاری هفته فرهنگی خواهر خوانده های اصفهان در میدان نقش جهان در فصول مختلف
- برگزاری جشنواره های هنری، ادبی، فرهنگی، مسابقات مردمی، ورزش باستانی، شاهنامه خوانی، تئاتر خیابانی و ... در میدان بعد از تعطیلی بناهای تاریخی جهت پوشش گردشگری شبانه
-برگزاری آیین ها و مراسم مذهبی
-راه اندازی سیتی تور از مبدا میدان به مسیرهای گردشگری شهری با اتوبوس های دو طبقه توریستی
- مستند سازی قاب میدان نقش جهان با ویژگی‌های فرهنگی و میهمان‌نوازی مردماصفهان
- تربیت راهنمایان ویژه میدان جهت معرفی مجموعه به صورت روایت و داستان
- طراحی خلاق و بروز رسانی مبلمان شهری میدان
- نصب سردیس مشاهیر دوره صفوی در میدان
- نصب المان و مجسمه سوار کار چوگان در دروازه های شمالی و جنوبی میدان
- مدیریت بر بازار میدان نقش‌جهان و ایجاد فضایی برای تجربه هنری گردشگران در صنایع‌دستی و فرش دستبافت
- ایجاد برند واحد صنایع‌دستی با اقتباس از میدان نقش‌جهان و یکپارچگی در بازاریابی محصولات صادارتی جهت تمایز محصولات اصفهان و جدا از برند اختصاصی کالا
- بهره‌برداری اقتصادی از حجره‌های طبقه‌ی دوم برای مردم محلی جهت ارائه‌ی محصولات و خدمات صنایع دستی خانگی خود به‌صورت بازارچه‌های فصلی، ایجاد موزه هنری
- واگذاری بناهای تاریخ مجموعه‌ی نقش‌جهان به بخش خصوصی جهت بهره برداری مناسب ، درآمدزایی و اشتغال با نظارت عالی اداره کل
-بهره گیری از ظرفیت و توانمندی انجمن های دوستداران میراث فرهنگی در پیشبرد اهداف میدان
راهبردهای فناوری
- نصب استند های هوشمند تاچ در میدان جهت دریافت اطلاعات کامل از بازار و جاذبه های میدان، حمل و نقل، قیمت ها، مسیر یابی جهت استفاده گردشگران و شهروندان
- ایجاد ابر الکترونیک بر آسمان میدان جهت اطلاع رسانی و سرویس دهی پیام مربوط به میدان، وضعیت آب و هوا، نصب اپ، زمان بازدید بناها، خوش آمدگویی به موبایل گردشگران هنگام ورود به میدان
- استفاده از فناوری نوین و بروز رسانی سیستم نورپردازی موزون با ریتم معماری بنا و موسیقی
- ایجاد زیر ساختQR CODE جهت اسکن موبایل برای پرداخت بلیط بناها، خرید فرش، صنایع دستی، سوغات
- استفاده ازwi-fiرایگان در میدان در مناسبت های خاص فرهنگی ویژه گردشگران
- ایجاد سامانه هوشمند کنترل و نظارت بر قیمت و کیفیت کالاهای صنایع‌دستی
- نصب سامانه هوشمند ظرفیت پذیری بنا در زمان بازدید
- مشارکت و همکاری با شرکت های دانش بنیان در ایده پردازی جهت طرح های خلاقانه و هوشمند در میدان
- فراخوان و جذب ایده های مردمی از طریق سامانه
- مشارکت و حمایت از استارت آپ ها در فعالیت ها و نوآوری خدمات در میدان
راهبردهای پیشامدی
- انتخاب پیمانکاران حرفه ای و مجرب مرمت بناهای ثبت جهانی و مجموعه میدان، خارج از سیستم سامانه ای و دستگاه متولی با تایید کمیته فنی استانداری بمنظور پیشگیری از پیشامدهای احتمالی در آسیب به بناهای تاریخی
-تشکیل تیم های فنی جهت نظارت مستمر بر نوسازی و ساخت و ساز های ناهمگن و نامتقارن در حریم و بافت تاریخی میدان
- لزوم حمایت و تقویت دفتر اطلاع رسانی گردشگری به تجهیزات و فناوری و نصب تابلو راهنما در میدان
- توسعه زیرساخت سرویس های بهداشتی در محدوده میدان
-ایجاد آگاهی در مردم بومی از طریق آموزش و فرهنگ‌سازی
-آموزش مداوم راهنمایان و مشارکت آنان در اجرای برنامه‌های میدان نقش‌جهان
- کنترل و نظارت بر ترافیک محدوده حریم میدان نقش‌جهان
- تعیین مسیرهای پیاده‌رو و دوچرخه در جهت کاهش آلودگی‌های صوتی، هوایی و بصری خیابان های منتهی به میدان
- ایجاد امکانات مناسب جهت دفع مواد زائد احشام دور از منظر گردشگران
- تشکیل تیم ویژه بهداشت میدان برای نظارت دقیق و مستمر بر مراکز پذیرایی شامل، رستوران، کافی شاپ، سوغات، غذاهای سنتی
- راه اندازی تیم سیار آتش نشانان در بازار جهت کنترل و نظارت
- راه اندازی تیم امداد حوادث برق جهت کنترل مستمر برق بازار جهت پیشگیری از حوادث
نتایج
در این یادداشت به ارائه راهبردهاي مديريتي و برنامه‌ریزی از بعد زیست‌محیطی، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي و همچنين بررسي کاستی ها و ارائه راهبردها با توجه به پتانسیل و قابليت اجراي آن در ميدان نقش‌جهان پرداخت شد. با توجه به ارتباط كاركردهاي گذشته ميدان با كاركردهاي حال و آينده می‌توان به صورت منظم و با برنامه‌ريزي صحيح در جهت مدیریت میدان و توسعه پایدار براي كليه ذي‌نفعان گام برداشت.
تغییر و اجرای طرح خلاقانه و نوین مبلمان شهری محدوده میدان نقش جهان با رویکرد گردشگري با هم افزایی و مشارکت کلیه دستگاه های ذیربط گامي است در جهت بهره‌مندي كليه متصديان و مجريان گردشگري در اصفهان جهت توسعه پايدار اقتصادی و اعتلاي فرهنگ و اصالت ميدان نقش‌جهان
در این راستا هر چقدر در انسجام بین بخشی، هماهنگی و یکپارچگی، نظم و کنترل ، افزایش توان ابزاری ناظرین و ضابطین اجرایی، بهره گیری از روش های نوین جهانی، در برنامه‌ی مدیریت گردشگری میدان نقش‌جهان و حریم آن پرداخته شود، می‌توان به سطح بالایی از استاندارهای بین‌المللی در کارکرد میدان دست‌یافت.
[1]Tavernier
[2]Della Valle
[3]Richards
[4]Kaempfer
[5]Chardin
[6]D’Allemagne